Cerkiew Świętego Mikołaja w Jassach
 nr rej. IS-II-m-B-03962
| |||||||||||||||||||
| kaplica metropolitalna | |||||||||||||||||||
 Elewacja cerkwi | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Metropolia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
6 grudnia | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Rumunii  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie okręgu Jassy  | |||||||||||||||||||
| 47,158840°N 27,587300°E/47,158840 27,587300 | |||||||||||||||||||
Cerkiew Świętego Mikołaja[1] (rum. Biserică Sf. Nicolae) – prawosławna cerkiew w Jassach, w jurysdykcji metropolii Mołdawii i Bukowiny Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego. Najstarsza zachowana cerkiew w Jassach[2][3], wzniesiona w końcu XV w. jako świątynia pałacowa, na przełomie XIX i XX w. przebudowana. Od końca XVI w. do 1695 był to sobór katedralny metropolii Mołdawii.
Ze względu na lokalizację i związek z dworem hospodarskim cerkiew nazywano powszechnie „książęcą”, „hospodarską” (rum. domnesc).
Historia
[edytuj | edytuj kod]XV–XVII w.
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew św. Mikołaja została wzniesiona między czerwcem 1491 a sierpniem 1492 w sąsiedztwie dworu hospodarskiego w Jassach, z inicjatywy hospodara Stefana Wielkiego[4] na miejscu starszej świątyni[3]. Obiekt sakralny nie był częścią kompleksu dworu, znajdował się obok i był otoczony odrębnym murem[4]. Budowla została powiększona przez hospodara Aleksandra Lăpușneanu, na polecenie którego do obiektu dobudowano wieżę oraz przedsionek z dwoma wejściami do budynku, od strony południowej i północnej. W tej części miały być dokonywane pochówki hospodarów. Rozbudowa miała związek z przeniesieniem stolicy Mołdawii z Suczawy do Jass[2]. Prawdopodobnie w końcu XVI w. świątynia była pokryta z zewnątrz freskami, które z czasem uległy zniszczeniu pod wpływem warunków atmosferycznych. W 1593 rosyjski podróżnik opisał, że w sąsiedztwie świątyni znajdowała się również kamienna dzwonnica[4]. Od przeniesienia stolicy do Jass w 1565[2] do 1695 cerkiew św. Mikołaja była soborem metropolitalnym metropolii mołdawskiej. Wyjątek stanowił okres panowania Bazylego Lupu, który przeniósł siedzibę metropolitów do ufundowanego przez siebie monasteru Trzech Świętych Hierarchów w Jassach[4]. Po 1695 soborem metropolitalnym była tzw. Biała Cerkiew, położona na miejscu obecnego soboru św. Paraskiewy, Spotkania Pańskiego i św. Jerzego[4].
Odbudowę cerkwi podjął w latach 70. XVII w. hospodar Antoni Ruset. Odnowiono wówczas dzwonnicę i rozebrano ścianę, która dzieliła przednawie i nawę cerkiewną. Zamiast niej zbudowano dwie kolumny, tworząc trzy arkady. W 1677 wykonano również nowe freski w świątyni. Antoni Ruset przywiózł również z Polski dwa świeczniki i srebrne naczynia dla cerkwi[4]. Pragnął również zostać pochowany w cerkwi, jednak życzenie to nie spełniło się – władca zmarł w Konstantynopolu[2]. Hospodar zbudował również w sąsiedztwie cerkwi domy, w których mieli zamieszkać mnisi – w jedynym zachowanym z nich żył metropolita Mołdawii Dosyteusz[2]. Prace renowacyjne ukończył kolejny hospodar Jerzy III Duca w 1680. Jeszcze później, w 1693, urządzono dwa boczne ołtarze św. Szczepana (północny) i św. Barbary (południowy). Tym samym, według świadectw kronikarzy, cerkiew św. Mikołaja stała się jedyną w Mołdawii świątynią prawosławną z trzema ołtarzami[4]. Przy świątyni powstała drukarnia w 1681 założona przez metropolitę mołdawskiego Dosyteusza, działająca do 1686, gdy Dosyteusz musiał opuścić Mołdawię. W 1693 w budynku pochowano hospodara Konstantyna Kantemira; jego szczątki przeniesiono następnie do zbudowanego z jego inicjatywy monasteru Mira[4]. W cerkwi odbywały się ceremonie intronizacji i namaszczenia hospodarów – ostatnią taką ceremonię zorganizowano w niej dla Grzegorza Aleksandra Ghiki w 1849[4].
XVIII–XX w.
[edytuj | edytuj kod]Za rządów Konstantyna Mawrocordata i za zgodą metropolity Mołdawii Nikifora w I połowie XVIII w. cerkiew na pewien czas przekształcono w szkołę dla niepiśmiennych kapłanów. Od 1749 świątynia była jedną z cerkwi w Jassach, przy których prowadzono naukę katechizmu dla dzieci z ludu. Synowie duchownych uczyli się w nich do dwudziestego roku życia lub nawet dłużej. Dzięki działaniom metropolity Mołdawii Jakuba I szkoła przy cerkwi św. Mikołaja stała się jedną z najlepszych szkół w Mołdawii. W 1743 w cerkwi wykonano po raz drugi nowe freski. W okresie sprawowania urzędu metropolity Mołdawii przez Gabriela (1760–1786) na każdym z ołtarzy w cerkwi sprawowano Świętą Liturgię w innym języku – na głównym po rumuńsku, na prawym – po cerkiewnosłowiańsku, zaś na lewym – po grecku. Wcześniej, w 1753, pożar uszkodził świątynię; była ona remontowana w 1790[4]. Ponownie obiekt remontowano na początku XIX w. po zniszczeniach wojennych i wywołanych w 1814 trzęsieniem ziemi. W 1821 po raz kolejny budynek zniszczył pożar, po którym odnowiono go w 1826[4].
W latach 1884–1904 cerkiew została przebudowana przez francuskiego architekta André Lecomte du Noüy. Prace budowlane sprawiły, że pierwotny charakter budowli sakralnej został zatarty[5], chociaż celem rekonstrukcji było właśnie przywrócenie obiektu do pierwotnej postaci[3]. W momencie przystąpienia do renowacji cerkiew ponownie była już całkowicie zrujnowana[2]. Podczas prac rozebrano ołtarze boczne[2] i cerkiewny przedsionek[4], zburzono ścianę między nawą a przednawiem, jak również wykonano nowy ikonostas[5]. Wykonano również zupełnie nowe freski we wnętrzu obiektu oraz na jego ścianach zewnętrznych[4]. Ich autorami byli francuscy malarze Bernard, Mempiot i Mauretal[3]. Pracami przy cerkwi interesował się osobiście król Rumunii Karol I, który wsparł renowację finansowo i przekazał świątyni dary rzeczowe[2].
W 1989 cerkiew była remontowana po raz kolejny. Pięć lat później jej powtórnego poświęcenia dokonali patriarcha konstantynopolitański Bartłomiej oraz metropolita Mołdawii i Bukowiny Daniel. Od tego czasu[2] cerkiew podporządkowana jest bezpośrednio metropolicie Mołdawii i Bukowiny. Opiekują się nią mnisi z monasteru Trzech Świętych Hierarchów w Jassach[3].
-
Cerkiew, dom metropolity Dosyteusza i jego pomnik -
Ikonostas -
Kompozycja deesis – fragment fresków -
Upamiętnienie rozebranego w XIX w. ołtarza św. Barbary -
Freski z postaciami świętych Ojców Pustyni
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Wzniesiona w końcu XV w. cerkiew reprezentowała tradycyjny styl mołdawski, z nawiązaniami do architektury bizantyńskiej i w mniejszym stopniu gotyckiej, co jest zauważalne również w innych świątyniach budowanych z fundacji Stefana Wielkiego. Została wzniesiona na planie trójkonchowym[4], z podziałem na przednawie (znacznie szersze od pozostałych części), nawę i pomieszczenie ołtarzowe, z trzema absydami[2]. Freski na zewnątrz cerkwi przedstawiają zarówno prawosławnych świętych (282 postacie[2]), jak i greckich filozofów[4]. Obiekt posiada jedną ośmioboczną wieżę[4]. Zbudowany jest z cegły i kamienia[3]. Obiekt określany jest jako jeden z najpiękniejszych zabytków architektury mołdawskiej swojej epoki[3].
Na wyposażeniu cerkwi są świeczniki i żyrandole podarowane przez rumuńską rodzinę królewską (podczas renowacji na przełomie XIX i XX w.)[4]. Wykonany na przełomie XIX i XX w. ikonostas wykonany jest z drewna pokrytego złotem[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG.
- ↑ a b c d e f g h i j k Biserica voievozilor din Moldova [online], Ziarul Lumina [dostęp 2016-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-09] (rum.).
- ↑ a b c d e f g h Iasi :: Manastirea Sf. Nicolae Domnesc [online], BISERICI.org [dostęp 2016-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Biserica Sfantul Nicolae Domnesc [online], www.crestinortodox.ro [dostęp 2016-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-09].
- ↑ a b Ł. Galusek, M. Jurecki, A. Dumitru, K. Janas, Sz. Żurek, Rumunia oraz Mołdawia. Mozaika w żywych kolorach, Bezdroża, 2015, ISBN 978-83-283-0133-7, s. 420.